Anksiyete bozuklukları, toplumda on iki aylık prevalansının %18,1 olarak kestirim edildiği en yaygın ruhsal bozukluk sınıfıdır [1]. Bunlar ortasında toplumsal fobi olarak da tanımlanan toplumsal anksiyete bozukluğu (SAB), diğerlerinin nezareti altında kendinden dehşet ve kaçınmanın olduğu [2] performans ve toplumsal durumlarla ilgili dikkate bedel bir tasayı içeren bir durumdur. Ömür uzunluğu oranı %12 ve yıllık prevalansı nüfusun %7’sidir [3]. Bireyler toplumsal anksiyete bozukluğuna sahip olduğu durumlarda kaygı duyabilir ve davranışları utanç ve aşağılanma ile sonuçlanabilir. Çok bariz tasaların bir sonucu olarak, bireyler kişilerarası müsabakalardan kaçınır yahut bu durumlara önemli rahatsızlıkla katlanır [2]. Toplumsal anksiyete bozukluğu olan bireyler, öbür insanların kendileri hakkında olumsuz bir değerlendirmeye sahip olduklarına dair temel bir fikre sahiptir. Bu temel uyumsuz inanç nedeniyle, kalabalık bir yerde yemek yemek yahut yazmak, sohbet başlatmak yahut sürdürmek, partilere katılmak, flört etmek, yabancılarla tanışmak yahut otorite figürleriyle irtibat kurmak üzere bir dizi toplumsal aktivasyonla etkileşimde bulunurken birtakım zorluklar yaşarlar [4]. Bunun sonucunda günlük omurdaki fonksiyonellikleri olumsuz etkilenir ve toplumsal ortamdaki davranışları kısıtlanır. DSM-V’nin [5] yayınlanmasıyla birlikte SAB tarifinde birkaç değişiklik yapılmıştır. SAB’li bireylerin tipik olarak birden fazla toplumsal kaygıları ve toplumsal bozuklukları vardır, lakin kimi bireyler sadece topluluk önünde konuşma yahut performans sergilemekten korkabilirler. SAD’de aşağılanma ve utanmanın yanı sıra toplumsal ortamda diğerleri tarafından reddedilme üzere öteki sonuçlar da ortaya çıkar.
Epidemiyolojik araştırmalar, SAB’nin yaygın olarak depresyon, husus berbata kullanımı ve öbür anksiyete bozuklukları üzere öbür psikiyatrik bozukluklarla birlikte görüldüğünü göstermiştir [6,7].Ayrıca SAB’nin öbür birçok ruhsal bozukluğa nazaran daha erken başlaması [1] ve davranışsal ketleme üzere anksiyete risk faktörleri ile bağı [8] değerli bir ruhsal rahatsızlık olduğunu göstermektedir. Bu durum tedavi gerektirmektedir.
Toplumsal Anksiyete Bozukluğunun Gelişiminde ve Seyrinde Risk Faktörleri
Ailesel faktörler, şartlanma olayları, mizaç faktörü ve bilişsel faktörler dahil olmak üzere çeşitli risk faktörleri SAB’nin gelişimi ve seyri ile ilişkilendirilmiştir.
Ailesel Faktörler
Ailesel çalışmalar, SAB’li hastaların birinci derece akrabalarının, denetim deneklerinin akrabalarından üç kat daha fazla etkilendiğini göstermiştir [9,10]. 129 SAB hastasının birinci derece akrabalarını, görüşme ve aile hikayesi metodolojilerini uygulayarak değerlendirilmiştir. Bulguları, genel SAB hastalarının akrabalarının genel olmayan alt tipli hastalara nazaran üç kat daha fazla orana sahip olduğunu göstermiştir. Bu sonuçlara paralel olarak, SAB hastalarının akrabaları başka anksiyete bozukluklarının ailelerine nazaran manalı derecede yüksek olduğu bulunmuitur. Öte yandan, Stein ve arkadaşları (1998), genel SAB’li 23 hastanın 106 birinci derece akrabasını direkt görüşme metodolojisi uygulayarak değerlendirmiştir. Bu çalışmada, denetim deneklerine kıyasla hasta akrabalarında genel SAB için risk oranı 9,7 iken, lakin genel olmayan SAB’de manalı bir fark bulunmamıştır [11]. Tüm bu çalışmalar SAB oluşumlarında ailesel art planı doğrulasa da, farklı kıymetlendirme prosedürleri üzere metodolojik farklılıklar nedeniyle risk oranlarındaki farklılıklar ortaya çıkabileceğini göstewrmektedir. Daha standart metodolojiler kullanan daha büyük çalışmalara gereksinim vardır.
Ebeveyn uygulamaları dikkate alındığında, daha yüksek ebeveyn reddi ve daha yüksek ebeveyn çok muhafazanın, çocuklarda SAB oranlarını arttırdığı gösterilmiştir. Ebeveynlerin psikopatolojisi olması durumunda, ebeveyn reddi ile ergenlerde SAB oluşumu ortasındaki ilgi daha fazla olarak bulunmuştur [12]. Ek olarak, Bruch (1989), tenkit ve reddedilme yaşayan çocukların, olumsuz değerlendirilme korkusu ve toplumsal incelemeden kaçınma yoluyla ileriki ömürlerinde SAB’ye sahip olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu göstermiştir [13].
Aile ortamı ayrıyeten ergenlerin algılarını etkileyebilir ve toplumsal korkuyu teşvik edebilir. Caster, Inderbitzen ve Hope (1999), daha yüksek seviyede toplumsal telaş bildiren ergenlerin, daha düşük toplumsal tasa seviyesine sahip ergenlere nazaran aile ortamlarında farklı algılara sahip olduklarını bulmuşlardır. Bununla birlikte, daha yüksek toplumsal dert yaşayan ergenlerin ebeveynleri, ailelerini, daha düşük toplumsal korkuya sahip ergenlerin ebeveynlerinden farklı olarak algılamamışlardır. Ayrıyeten, yüksek toplumsal anksiyete kümesi, düşük toplumsal anksiyete kümesine kıyasla, ebeveynlerini toplumsal olarak daha izole ve toplumsal olarak daha az faal olarak algılamışlardır [14].
Şartlandırma Olayları
Travmatik toplumsal şartlanma tecrübeleri ve utangaçlığın SAB’nin oluşumunda bir risk faktörü olduğu gösterilmiştir [15]. Akranlar tarafından reddedilme üzere tekrarlayıcı ve birikimli tecrübeler, toplumsal etkileşimlerde yahut dikkatli incelemelerde dehşetin gelişmesine neden olabilir [15]. Ayrıyeten, araştırmalar utangaç ergen ve utangaç yetişkinlerin akranlarıyla beğenilen olmayan tecrübeler yaşadıklarını [16] ve akranları tarafından ihmal edilen çocukların daha yüksek SAB ve olumsuz değerlendirilme korkusu gösterdiklerini [17] göstermiştir. Sonuç olarak, akranlarla yaşanan hem ihmal hem de beğenilen olmayan tecrübeler, SAB’nin ortaya çıkmasında karşılıklı etkileşimli bir bağa sahip olabilir.
Mizaç Faktörleri
Bilinmeyene yönelik davranışsal inhibisyon (DI), limbik lobun kesimleri olan amigdala ve hipotalamustaki eşik reaktivitesindeki tonik farklılıklar nedeniyle yabancılığa, tehdide yahut zorluğa karşı davranışsal reaksiyonların oluştuğunu gösteren bir hipotezdir. Farklı yaşlardaki çocukların, yabancılığa karşı farklı fizyolojik reaksiyonları vardır. Örneğin, çocuklarda 4 ile 5,5 yaşları ortasında artan idrar 3-metoksi-4-hidroksi fenilglikol ve 5,5 ile 7,5 yaşları ortasında başlangıçta sabah tükürük kortizolünde artış gözlenmiş ve bu olaylar limbik-hipotalamik uyarılma ile düzenlenmektedir [18]. Ayrıyeten, Calkins, Fox ve Marshall (1996), 9-10 aylık bebeklerde engellenmemiş ve engellenmiş davranışların fizyolojik ve davranışsal öncüllerini incelemiştir [19]. Bulguları, yüksek reaktif ve engellenmiş bebeklerde beyin aktivasyonunda frontal aktivasyon paterni ve asimetri olduğunu gösterdi. Bebeklerde ön aktivasyondaki farklılıkların, kısa anne ayrılığından sonra düşünce gösterdiği daha evvel gösterilmiştir. Bu bilgilere paralel olarak, sol frontal bölgedeki hipoaktivasyon yetişkinlerde SAB ve depresyon gelişimini artırmış ve bu bireylerin beyinlerinde de benzeri farklılıklar bulunmuştur [20]. Öte yandan, birkaç çalışma, çocuklarda meydana gelen DI’yı SAB gelişimi ile ilişkilendirmiştir. Örneğin, anne tarafından bildirilen erken DI’nın, ergenlik devrinde ömür uzunluğu SAB oluşum mümkünlüğünü yaklaşık dört kat artırdığı gösterilmiştir [21]. Bir meta-analitik çalışmada, BI’nın yedi kattan daha yüksek SAB oluşumlarını ve SAB gelişimindeki en büyük tek risk faktörlerini ilişkilendirdiği gösterilmiştir [22]. Bu sonuçlar, BI’nın çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde SAB gelişimi ile ilgisi olduğunu göstermektedir.