İnce Motor Nedir?
Küçük kas gruplarının hareket kabiliyetidir. Genellikle el ve parmakların oluşturduğu hareketlerdir. Örneğin; kalem tutma, yazı yazma, makas kullanma, tutma-bırakma, takma-çıkarma vb. becerileri kapsayan bir gelişim alanıdır.
Peki İnce Motor Gelişimi Neden Önemlidir?
Beynimizde işlevsel açıdan önemli bir yere sahip olan ellerimiz, hayatımızda da oldukça iş gören bir konuma sahiptir. Çocuklarımızın bağımsız, kendi işini kendi görebilecek yetiye sahip olan bireyler olabilmeleri için ince motor gelişimleri büyük bir önem taşır. Buna örnek verecek olursak; kendi kendine giyinme, fermuar açma-kapama, ayakkabı bağlama-çözme, kendi kendine yeme-içme gibi günlük yaşamımızı etkileyen becerileri kazanması açısından önemli bir yere sahiptir. Tabi ki bu komutları verecek olan beynin gelişim durumu, çocuğun ince motor becerilerini de etkileyecek olan faktörlerden en etkilisidir. Bu deyimden yola çıkarak bir çocuğun ince motor gelişimini inceleyecek olursak, bize beyindeki sinir sisteminin durumu ile ilgili de sinyaller verebilir. Bu ipuçları sayesinde gerekli çalışmalar yapıldığı takdirde, olası risk durumlarını en aza indirgemiş oluruz. Bu da demektir ki ince motor gelişimi, beyin gelişiminin bir göstergesidir.
İNCE MOTOR BECERİLERİN GELİŞİMİ İÇİN NELERE İHTİYACIMIZ VAR?
Üst Gövde Dengesi: El ve parmaklarımızı etkili kullanabilmemiz için sağlam el bileği, dirsek, omuz kuşağı ve sırt kaslarına ihtiyaç duyarız. Bu yapılar ne kadar kuvvetli ise ellerimiz bir o kadar işlevsel olur. Üst gövde dengesi iyi olmayan çocuklarda masa/sıraya yığılarak oturma, yazı yazmaktan çabuk yorulma gibi örnekler görebiliriz.
Kavrama: Sağlıklı kavrama için; el bileği, parmaklarda yeterince gelişmiş dokunsal duyulara ihtiyaç duyarız. Böylelikle 1-2 yaşında kalın boya kalemini kavrayabilen çocuk 3,5 yaş ve üzerinde üç parmak kavrama ile ince bir kalemi de tutup karalayabilir.
Lateralizasyon (El tercihi): Beynin yarısının dominantlaşmasıdır (baskın olması). Bu el tercihinin 2,5 yaş ile 4 yaş arasında yerleşmesini bekleriz.
Orta Hattı Çaprazlama: Her iki beyin lobunun karşılıklı alışverişini içeren aktivitelerdir. Orta hattı çaprazlamaktan kaçınan çocuk yemek yerken, yazı yazarken, boyama yaparken vb. sürekli el değiştirir.
Örneğin sağ eliyle yazı yazan bir çocuk bir süre sonra yorulunca kalemi sol eline geçirir. Yeterli üst gövde dengesine sahip olan çocuk, ince motor beceriler sırasında orta hattı çaprazlamada başarılı olur.
Görsel-Motor Yeterlilik: Eller ve gözlerin koordineli bir şekilde birlikte çalışmasıdır. Örneğin, obje ve el arası uygun mesafeyi yakalama, satır atlamadan okuyabilme, tahtada yazılanları deftere düzgün geçirebilme gibi aktiviteleri kapsar.
Motor Planlama: Belirli bir hedefe ulaşabilmek için yapılan tüm hareket planlamaları ve organizasyonunu içerir. Motor planlaması iyi olmayan çocuklar; yavaş hareket eden, hantal görünümlü ve dağınık olurlar; yeni bir aktiviteyi kolay öğrenemezler. Oyun ve oyuncaklarla yapılan tüm deneyimler çocukların bedenlerini daha iyi tanımalarına fırsat verir ve bu sayede yepyeni bir aktiviteye çok kolay adapte olabilir ve öğrenebilirler.
Motor gelişimi etkileyecek faktörlerden bazıları:
- Bireysel farklılıklar
- Prematüre ya da düşük doğum ağırlıklı doğmak
- Kalıtım
- Kültürel farklılıklar
- Cinsiyet
- Beslenme bozuklukları
- Çevresel yoksunluk
- Süreğen hastalıklar ya da yetersizlikler
İnce motor gelişimi nasıl desteklenir?
Çocuğunuzun yaş aralığına uygun ince motor etkinlikleri Çocuk Gelişim Uzmanı tarafından belirlenir. Bu değerlendirme birtakım test uygulamaları sonucu ile sağlanır. Bu kontrol listesi; Denver Gelişim Tarama Testi II, Ankara Gelişim Tarama Envanteri ile yapılır. Oluşturulan liste sonucunda istikrarlı bir uygulama sağlanır ise istenilen gelişime ulaşılmış olunur.
Bu testler belli dönemlerde çocuğunuzun gelişimsel durumu ile ilgili size bilgi verir. Gelişim kontrolünün 6 ayda bir yapılması tavsiye edilir.
Aşağıdaki listede çocuğunuzun yaş aralığına göre beklenen motor gelişimi listesi hazırlanmıştır.
İNCE MOTOR BECERİ GELİŞİMİ KONTROL LİSTESİ
0 – 3 ay
Ellerini çoğu zaman açık tutar.
Bir süre bir nesneye bakar.
Gözleri ile hareket eden şekilleri izler.
İki elini bir araya getirir.
Eline verildiğinde çıngırağı tutar.
Bakışlarını bir nesneden diğerine yöneltir.
4 – 5 ay
Elindeki nesneyi ağızına götürür.
Çıngırağı bir elinden öbür eline geçirir.
Oyuncağa doğru uzanır ve ona dokunur.
İki eliyle bir nesneyi (bardak, küp vb.) tutar.
6 – 7 ay
Başlığını çekip çıkarır.
Baş ve diğer parmaklarla küpü kavrar.
Kuru üzümleri avuçlayarak/tırmıklama hareketi yaparak alır.
Aynı anda iki nesneyi alır ve tutar.
Biraz uzağına konan küpleri alır.
8 – 9 ay
İki nesneyi (küp, oyuncak vb.) birbirine vurur.
Bir nesneyi baş ve işaret parmağı ile tutar.
Çivi tahtası üzerinde takılı bir çiviyi çıkarır.
Bir nesne düştüğünde arkasından bakar.
Elindeki nesneleri bardağa bırakır.
Çubuktan halkaları çıkarır.
10 – 12 ay
İşaret parmağı ile istediği bir nesneyi gösterir.
Kağıda gelişigüzel işaretler koyar.
Tümüyle saklanmış bir nesneyi bulur.
Oyuncak arabayı iter.
Farklı büyüklükte kapları iç içe koyar.
Küçük nesneleri toplamak için baş ve işaret parmağını kullanır.
13 – 15 ay
Büyük çivileri çivi tahtasına takar.
Tekli şekil tahtası üzerine daire şeklini yerleştirir.
İki küple kule yapar.
Pastel boyayı tutar.
Kendiliğinden kağıda karamalar yapar.
16 – 17 ay
Üç küpten kule yapar.
Şeker ya da sakız kağıdı açar.
Mukavva yapraklı bir kitabın sayfalarını çevirir.
Tekil şekil tahtası üzerine kare şeklini yerleştirir.
Beş küpten kule yapar.
1,5 – 2 yaş
Kavanoz ve şişe kapaklarını açar.
Bir elini öbür eline tercih eder.
Kağıt sayfalı kitabın sayfalarını çevirir.
Tekli şekil tahtası üzerine üçgen şeklini yerleştirir.
Taklit ederek kağıt karalar.
Altı küpten kule yapar.
2 – 2,5 yaş
Dik çizgiyi kopya eder.
Yatay çizgiyi kopya eder.
Büyük boncukları tele dizer.
Makasla gelişi güzel kağıt keser.
2,5 – 3 yaş
Kağıdı ikiye katlar.
Büyük vidalı bir oyuncağın vidasını açar.
Altı duplo lego parçasını birbirine katar.
Kendi başına resimli kitaplara bakar.
Daire şeklini kopya eder.
Çarpı şeklini kopya eder.
3 – 4 yaş
V, T, H harflerini kopya eder.
Tek kısımlı adam çizer.
Düğme ilikler.
Parmaklarını şaklatır.
Kurmalı bir oyuncağı çalıştırır.
Küçük boy boncukları tele dizer.
Kağıt bir şeridi makasla keser.
4 – 5 yaş
Üç kısımlı adam çizer.
Makasla dergi ve gazeteden resim keser.
Bakarak birkaç kelime yazar.
5 – 6 yaş
Altı vücut parçasını gösteren adan çizer.
1’den 9’a kadar rakamları yazar.
Adını yazar.
Gizem KULAKSIZ
Çocuk Gelişimi Alanında Uzman Öğretici
İlk Evin Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi