İnsan beyninin potansiyel bilişsel stratejiyi yönlendirmede inanılmaz bir kapasitesi vardır: Seçici dikkat. Bir şeye bilinçli bir şekilde dikkat verdiğimizde ya da odaklandığımızda, prefrontal (alın) korteksini devreye sokarız. Bilinçli bir şekilde odaklanma yetisi sayesinde, iki çeşit dikkat dağıtıcı şeyi daha rahat göz ardı edebiliriz:
- Duyu organlarıyla edinilen algılar
- Duygusal cevaplarımız
Daniel Goleman’ın Odak kitabına göre, duyu yoluyla dikkatimizi dağıtan şeyler muhtemelen ikisi arasında en kolayı: Mükemmeliyetin gizli etmeni. Eğitimciler olarak, hislerin, seslerin ve dokunma noktalarının öğrencilerin odaklanmalarını bozabileceğini biliyoruz. Ancak duyusal dikkat dağıtıcılar apaçık ortada görünürken, duygular bunlardan daha dikkat dağıtıcı olabilirler ve odaklanmayla öğrenmenin önüne geçebilirler.
Hangi Sinirsel Yapıyı Harekete Geçiriyoruz?
Öğrencilere duygusal altüst oluşlarda bile derslere odaklanmalarını sağlamalarını öğretmek için, onları bu zamanlarda dahi derse bağlı kalmanın yolunu gösterebiliriz. Diğer yetiler gibi, bu bilişsel strateji de bilinçli bir şekilde teşhis ve kasıtlı pratik gerektiriyor.
Beyinle ilgili bir araştırma, dikkatin tek değil birçok sinirsel yapıyı harekete geçirdiğini gösteriyor. Burada beyne gelen uyaranla ilgili alarm veren bir ağ ve ardından beyni bu uyaranın kaynağına yönlendiren başka bir mekanizma. Üçüncü bir sinirsel ağ da hangi uyaranın bizim dikkatimizi çekmeye çalıştığını belirliyor. Son olarak, üçüncü aşama beyinde bir kontrol kulesi olarak çalışarak beynin üst seviye bilişsel süreçlerini belirli görevlere ve bilgilere odaklanmasını sağlıyor.
Bu araştırmadan yola çıkarak, bilim insanları başka bir düşünme yoluna ve dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğuna (DEHB) dikkat çekiyorlar. Bu “eksiklik” tanımı, öğrencilerin asıl problemlerinin sınıftaki dikkatlerini paylaştırmaları olduğu düşünüldüğünde DEHB’li öğrenciler, bu teşhis ile tam olarak tanımlanamıyor.
Bilişsel Stratejiler
Dikkatlle ilgili yaşanan sorunlarda, problemin nerede olduğuna bakmak, son yapılan nörolojik çalışmalarla birlikte yapıldığında öğrencilerin kendi kendilerini eğitebilmeleri ve dikkatlerini toparlayabilmeleri için onlara pek çok bilişsel araç sağlayabilir. Bu yönlendirmeye odaklanmak, öğrencilerin bilinçli olarak kendi dikkatlerini yönlendirebilmelerine ve devam ettirebilmelerine doğru pratikle birlikte katkıda bulunabilir.
- Dikkat meselesi üzerine eğilin
Öğrencilere kitap okurken kaybolmak, piyano çalarken dikkatlerinin dağılması gibi örnekleri paylaşarak onların ilgilerini dikkatin ne olduğuna ve kaynağına doğru çekebilirsiniz. Aynı şekilde, bir ders gününde, öğrenme sürecinin kendisine dikkat çekerek öğrenmeleri gereken bir şeyden başka bir şeye adım adım ilerleyebilirsiniz. Prefrontal korteks odaklanmayı sağlayan yapıdır ve öğrenciler beyinlerini daha iyi odaklanmaları için eğitebilir. Aşağıda paylaşılanlar gibi, dikkati düzenleyen yollar üzerine beyin fırtınası yapmak, öğrenmeyi geliştirebilir:
- Sınıfın dışından gelen bir sesten dikkat dağılması yerine derse odaklanmak
- Bir konudan diğerine, dersten derse geçerken geçmek
- Sınıfa odaklanmak için bir arkadaşla öğlen yemeği ile ilgili anlaşmazlığı kenara bırakmak
- TV’yi ya da bir bilgisayar oyununu açmadan önce yapılması gereken ödevi bitirmek
- Öğrenilenleri hatırlamak için testte başarılı olma kaygılarını bir kenara bırakmak
- Şu an en önemli şeyin ne olduğunu tanımlamak ve sadece o en önemli şeye dikkat vermek
- Dikkat toplamanın öğrenilebilen ve geliştirilebilen bir yeti olduğunu belirtin
Diğer yetiler gibi, dikkat de pratik ve çalışma yoluyla geliştirilebilir. Onlara dikkatlerini eğitmeleri için iyi nedenler verin. Dikkatlerini kontrol edebilen insanlar, şeyleri daha rahat hatırlarlar ve yeni bilgileri daha kolay kavrarlar.
- Derslerinizin temposunu öğrencilerinizin dikkatine göre belirleyin
Dikkat süreleri bireyler arasında değişiklik gösterebilirken, yeni bilgilerin ilk 8 dakikalık kısımlarda yoğun şekilde sunulmasının daha verimli olabileceğine dair çalışmalar bulduk. Hatta sekiz yaş altı öğrencilerde bu dakika aralığı daha da azaltılıp verim arttırılabilir. BrainSMART adlı kitabımızda, öğrenme sırasında dikkat toplamak için beş strateji derledik:
- Öğrenme için öğrencilerde merak uyandıracak zeka soruları hazırlayın
- Dersleri öğrencilerin yaşantılarıyla ilişkilendirmenin yollarını arayın
- Öğrencileri sürece dahil etmek ve sorgulamaları için onlara sorular sorun.
- Çeşitliliğin, dikkat toplamanın önemli bir aracı olduğunu unutmayın. Çeşitli öğrenme aktivitelerinin karışımı öğrencilerin derse bağlı kalmasını sağlar.
- Duyguları harekete geçirin. Duygular, dikkat dağıtıcı şeyler olabildikleri gibi dikkatleri de toplamaya, dersleri daha ilgi çekici hale getirmeye yarayabilir.
Reklamcılar, benzer yolları tüketicilerin dikkatini çekmek için kullanırlar. Yani, televizyonda ya da bindiğiniz otobüste gördüğünüz reklamlardan yola çıkarak yeni yöntemler oluşturabilirsiniz. Unutmayın, öğrenmenin ilk adımı dikkattir.
Çeviren: Barış İplikci /ilkevin.com.tr
Kaynak: Edutopia
