Taklit, çocuğun erken dönemde gözlemlediği davranışları kopya etmesi üzerene tanımlanan bir sosyal iletişim becerisidir. Çocuğun ilk iletişim sağladığı dönem de taklit becerisi kendini göstermektedir. Erken çocukluk döneminde kurulmaya başlanan iletişim için ilk basamaklardan birini taklit becerisi olarak söyleyebiliriz.
Taklit becerileri, hem taklit edilen eylemin gerçekleştiği vücut bölümüne göre ve hem de taklit edilen eylemin gerçekleştiği zamana göre sınıflandırılmaktadır. Eylemin gerçekleştiği vücut bölümüne göre nesneli taklit , motor taklit ve ses taklidi olmak üzere üç tür taklit becerisinden söz edilmektedir. Nesneli taklit, nesnelerle yapılan eylemlerin taklit edilmesini içerirken, motor taklitler, nesne içermeyen vücut hareketlerinin, büyük-küçük kas motor eylemlerin ve jestlerin taklidini içeren taklit türüdür. motor taklitlerden oral motor taklitleri ayırmış ve ayrı bir taklit türü olarak ele almıştır. Oral motor taklitler, yüzde ağız bölgesi ile ilgili eylemlerin taklidini içermektedir (örn., dil çıkarıp ağzın iki yanına hareket ettirmek, öpücük hareketi yapmak). Ses taklitleri ise, anlamlı olan ve olmayan sözcükler ve seslerin taklitlerinden oluşmaktadır. Taklit edilen eylemin gerçekleştiği zamana göre, anında taklit becerileri, gecikmiş taklit becerileri ve ertelenmiş taklit becerileri olmak üzere üç tür taklit becerisi bulunmaktadır. Anında taklit becerileri, gözlemlenen bireyin yaptığı eylemin aynısının, gözlemlenen birey ile eş zamanlı yapılması olarak tanımlanırken; gecikmiş taklit becerileri, gözlemlenen eylemin model alınan kişiden kısa bir süre sonra tekrarlanması olarak tanımlanmaktadır. Ertelenmiş taklit becerilerinde ise çocuğun önceden gözlemlediği eylemin aynısını, uzun bir süre sonra tekrar model olunmadan yapması söz konusudur. (https://yamansirinler.com/)
Gelişimsel olarak; bebeklerde yetişkinin kendilerini taklit etmesine bağlı olarak, bebeğin ilgi ve motor tepkiler göstermesi ile başlayan taklit becerileri çeşitlenerek gelişir. Yaşamın ilk yılında çocukların motor ve vokal taklitlerden, kendi bedensel eylem taklit repertuarlarına geçmeleri ile devam eder. Bir yaş ile birlikte, sosyal eylemlerin ve –mış gibi yaparak nesne kullanımların taklitleri başlar. İkinci yaşla birlikte, çocuklar sıralı motor eylemleri, kendilerinin göremedikleri eylemleri (invisible acts) ve gecikmiş taklit davranışlarını gösterebilirler (Quill 2002).
0-6 ayda ; Ebeveyn sesleri, gülümsemesi veağız hareketleri taklit etmeye başlanır (Meltzoff ve Moore, 1992).
06-12 ayda; Taklit becerileri türleri ortaya çıkar (Meltzoff, 1988).
12-14 ayda; Yapılandırılmış taklit eylemleri sergilenir Ertelenen taklit eylemlerinin sıklığında artış gözlenir. Anlamsız eylemlerin taklidi, anlamlı eylemlere göre daha sık sergilenir.
15-36 ayda; Anlamlı taklit eylemlerinde artış gözlenir. Taklit eylemlerinin kullanımı zirve yapar.
30-60 ayda ; Yapılandırılmış taklit eylemlerine oranla kendiliğinden taklit eylemlerinin sergilenmesinde artış gözlenir.
Taklidin Sosyal İşlevi; Taklit, her çocuğun öğrenme sürecinde önemli bir yere sahip olan bir unsurdur. Yalnızca dilin ve çeşitli davranışların, işlevlerin öğrenilmesini değil, sosyalleşmeyi de sağlar. Bebeğin ebeveynin davranışlarını taklit etmesi ve ebeveynin ona verdiği tepkiler, bebeğin ilk sosyal deneyimidir.
Çocukta gelişen taklit becerisi;
- Kaba Motor Becerilerini
- İnce Motor Becerilerini
- Alıcı Dil Becerilerini
- İfade Edici Dil Becerileri
- Sosyal ve Duygusal Becerileri
- Dil Konuşma ve Alternatif İletişim Becerileri
- Bilişsel Becerileri başta olmak üzere bir çok beceriyi etkilemektedir.
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Taklit Becerisi
OSB olan çocuklarda taklit becerilerinin gelişimine bakıldığında, taklit becerilerinde yetersizlikler yaşadıkları, özellikle sergilenmesinde yetersizlik gözlenen taklit becerilerinin başında nesne ve jest taklidi becerilerinin geldiği görülmektedir.(Stone ve ark., 1997; Ingersoll, 2008b, Rogers ve ark., 2003).
Bu bağlamda, OSB semptomları belirgin düzeyde gözlenmeye başlandığında, taklit becerileri eğitimine, nesneli oyun becerilerini içeren nesne taklidi becerileri ve dil öncesi iletişim becerileri arasında yer alan jestleri içeren jest taklidi becerileri ile başlanması önerilmektedir (Ingersoll, 2008b). Ek olarak, OSB risk grubunda bulunan çocuklara yönelik erken çocukluk dönemi müdahale programlarının geliştirilmesi amacıyla geliştirilecek olan müdahale modeli kapsamında taklit becerileri eğitimine de yer verilmesinin, ileriki dönemlerde sosyal etkileşim ve dil gelişiminin ilerletilmesinde önemli rol oynayacağı düşünülmektedir.
Bunu yanısıra ilgili araştırmalarda; OSB olan çocukların taklit becerilerinin kendiliğinden sergilenmesinde ciddi düzeyde güçlük yaşadıklarının belirlenmesi nedeni ile taklit becerilerinin eğitiminde taklit eylemlerinin kendiliğinden kullanımlarının da hedeflenmesi önerilmektedir.
((Ingersoll ve Gergans, 2007; Ingersoll, 2008b, Ingersoll ve Meyer, 2011b)
Temel Taklit Becerileri Nelerdir?
- Nesne ile kaba motor becerileri taklit etme (topa vurmak )
- Nesnesiz kaba motor becerileri taklit etme (alkış yapmak)
- Nesne ile ince motor becerileri taklit etme ( oyuncak hamur açmak)
- Nesnesiz ince motor becerileri taklit etme ( işaret etmek)
- İki basamaklı motor becerileri taklit etme( zıplayıp,top atmak)
- Üç basamaklı motor becerileri taklit etme (zıplayıp, top atmak ardından alkış yapmak)
- Karşısındakinin yüz ifadesini taklit etmek (şaşırmış gibi yapmak)
- Ses taklit etme (aa,ee,ıı,,hav hav, möö…)
- Tek heceli kelimeleri taklit etme (al, ayy, at..)
- İki ve ikiden fazla heceli kelimeleri taklit etme (baba,dede,bebek,)
Takit becerisi çalışırken nelere dikkat etmeliyiz?
- Sistematik ipucu kullanmasına
- Öğretimi farklı etkinlik ve bağlamlarda sürdürmeye
- Modellerin farklı özelliklerde kişiler tarafından sunmaya
- Öncelikle nesne taklit becerilerini öğretmeye
- Ele alabildiğince pekiştirici özellikteki öğretim araçlarını seçmeye
- Etkili ve gereği kadar pekiştirme sistemine yer vermeye dikkat etmeliyiz.
Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklar ile Karşılıklı Taklit Eğitimi
- Taklit etme: Uygulamanın ilk aşamasında, oyun bağlamı boyunca, çocuğun oyuncak ile ilgili eylemleri, jestleri, vücut hareketleri ve sesletimleri uygulamacı tarafından taklit edilmektedir. Örneğin, oyuncak bir ayıya kaşıkla yemek yedirme nesneli eylem taklidi eğitiminde, çocuk kaşığı eline aldığında uygulamacı da gülümseyerek eline almakta; çocuk oyuncak ayıya dokunduğunda yetişkin de dokunmaktadır. Taklit etme sürecinde uygulamacı, eş zamanlı olarak dilsel haritalama ile çocuğun eylemlerini betimlemekte ve yalın bir dil kullanmaktadır.
- Dilsel haritalama: Çocuğun iletişim davranışını anında takip ederek, genişleterek veya tekrarlayarak iletişim davranışının temel anlamını ve iletişim amacını sözlü olarak ifade etmesidir.
- Model Olma: Model olma tekniği uygulanırken uygulamacı, sözel yardımlar veya etiketleyiciler (verbal markers) kullanarak taklit eylemine üç kez model olmaktadır. Çocuğa üçüncü kez model olunması sonrasında 10 saniye boyunca, uygulamacının model olduğu taklit eylemini çocuğun taklit etmesi beklenmektedir. Örneğin, bir jest taklit öğretiminde uygulamacının parmağı ile dudağına dokunması açık bir uyaran sunmadır.
- İpucu sunma: Çocuğa üç kez model olduktan sonra, 10 saniye boyunca çocuk tarafından taklit eyleminin sergilenmemesi durumunda, uygulamacının çocuğun eylemi yapmasına ya da tamamlamasına destek olmak için işaret veya fiziksel yardım kullanılır.
- Pekiştirme: kullanılan diğer bir teknik ise çocuğun taklit eylemini sergilemesi durumunda kullanılan pekiştirmedir.
(Gökhan Töret & E. Rüya Özmen, 2016) *