ozel-gereksinimli-bireylerde-yonerge-takip-becerilerinin-gelistirilmesi
Yönerge Takip Becerisi
Yönerge takip becerileri, Dil, Konuşma ve Alternatif İletişim Becerileri Modülü içerisinde yer alan Alıcı dil becerileri kazanımları arasında yer almaktadır.
Alıcı dil becerileri öğretilirken çocuktan, bir başka kişinin sözel ifadesini anlaması ve bu ifadenin barındırdığı yönergeye uygun tepkide bulunması beklenir. Temel olarak, çocuğa bir sözel uyaran sunulur ve çocuğun bu uyarana karşılık uygun bir tepkide bulunması öğretilir.
Yönerge Takip Becerileri Nasıl Geliştirilir?
Bireye sunulan her kazanımdaki yönergelerin açık, net ve alıcı dil düzeyine uygun olması gerekmektedir. Yönerge takip becerilerindeki kazanımlar kendi içinde hiyerarşik bir sıra izlemektedir.
Tek eylem bildiren yönergeleri yerine getirme öğretim sürecinde otur, kalk, ver, al, gel, git, koş, tut, yürü, dur, aç, kapat, bayrağı salla, hamuru yuvarla, kalemi tut, kumbaraya para at, su ver, ağzını sil, telefonu kulağında tut vb. yönergeler çalışılmalıdır.
İki eylem bildiren yönergeleri yerine getirme öğretim sürecinde kalemi al ve resmi boya, kâğıdı al ve çöpe at, küpü al, bardağın içine koy, bardağı al, masaya koy gibi yönergeler çalışılmalıdır. Üç ve daha fazla eylem bildiren yönergeleri öğretim sürecinde Ayağa kalk, çantanı al, defterini çıkar; bardağı al, musluğu aç, bardağa su doldur vb. yönergeler çalışılmalıdır.
Koşullu yönergeleri yerine getirme öğretim sürecinde kızlar Ayağa kalksın, kırmızı kazaklılar yanıma gelsin vb. yönergeler çalışılmalıdır.
İstenen nesneyi bulma öğretim sürecinde öncelikle önündeki üstü yarı kapalı nesneyi bulma, üstü tamamen kapalı nesneyi bulma, daha sonra bulunduğu ortama yerleştirilen nesneyi bulma, son aşama olarak da ortamda herhangi bir yere saklanmış olan nesneyi bulma çalışılmalıdır.
İstenen nesneyi getirme öğretim sürecinde ise ortamda herhangi bir yere saklanmış olan nesneyi bulma becerisini kazanmış bireyden nesneyi getirme becerisi çalışılmalıdır.
Yönlendirildiğinde belirli bir alana gitme öğretim sürecinde bireyden bulunduğu fiziksel ortam dışında farklı alana gitme becerisi çalışılmalıdır. Yönlendirildiğinde belirli bir alana giderek, bir yönergeyi yerine getirme öğretim sürecinde bireyden bulunduğu fiziksel ortam dışında farklı alana giderek istenen yönergeyi yerine getirme becerisi çalışılmalıdır. (Mutfağa git, bardağı getir ya da sınıfına git, montunu giy vb. )
- Öğrenciyle çalışmaya devam ederken yönergeleri giderek zorlaştırmak gerekir. Daha önce öğretilen bir yönergenin ikinci basamağını kullanarak yeni bir yönerge oluşturulup ve bu yönerge çalışılmalıdır. Örneğin, “Öpücük ver ve ayağa kalk. ”Yönergesi oluşturulabilir.
- Daha önce öğretilen bir yönergenin ilk basamağını kullanarak yeni bir yönerge oluşturulup ve çalışılmalıdır. Örneğin, “Alkış yap ve oyuncakları topla.” yönergesini kullanabilirsiniz.
- Yönergelerdeki basamakların yerlerini değiştirmeye başlanmalıdır. Örneğin, bazı denemelerde “Bay-bay yap ve mindere otur.” yönergesini sunarken; bazı denemelerde “Mindere otur ve bay-bay yap.” yönergesini sunabilirsiniz.
- “Işığı aç ve mindere otur.” yönergesi gibi bir basamağı ya da “Perdeyi aç ve ışığı söndür.” gibi iki basamağı da çocuğun ayağa kalkarak sergileyeceği becerileri içeren yönerge zincirleri oluşturarak bu yönergelere yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
- Öğrencinin daha uzun sürede yerine getirebileceği yönergeler oluşturulabilir. Örneğin, öğrencinin “Yap-bozun parçalarını tak.” yönergesini yerine getirmesi “Burnuna dokun.” yönergesini yerine getirmesinden daha uzun zaman alacaktır. “Yap-bozun parçalarını tak ve resmi boya.” yönergesi gibi uzun sürebilecek iki basamaklı yönergeler oluşturabilir.
- “Kovaları iç-içe koy ve bebeğe mama ver.” gibi yönerge zincirleri oluşturarak yönergelerde yer alan sözcük sayılarını giderek arttırabilirsiniz.
İpuçları; bir beceriyi öğretirken gereksinim duyulan en önemli araçlardan biridir. Ancak, üzerinde çalışılan beceriyi öğretmeye çalışan kişiler bazen planlı bir şekilde verdikleri ipuçlarının dışında olan ve çocuğun doğru tepkiyi sergilemesine yardım edecek davranışlar gösterebilirler. İpuçları verilirken becerinin tamamının sezdirilmemesi gerekmektedir. Daha çok öğrencinin akıl yürütmesini beklemek gerekmektedir. Öğretim sırasında verdiğiniz ipuçlarının tümü planlı bir şekilde sunulan ipuçları olmalı ve bu ipuçlarının silikleştirilerek ortadan kaldırılması amaçlanmalıdır. (***************************************)
Ses tonu; yönerge takip becerilerinin geliştirilmesi aşamasında büyük öneme sahiptir. Burada günlük konuşma ses tonu yerine becerinin önemli aşamasında yani gerekli olan aşamada çocuğun ayırt edebileceği bir ses tonuyla konuşulması gerekir. Aynı şekilde öğretim sürecinin başında çocuğun dikkatini çekmek adına ses tonunun biraz daha yükseltilmesi gerekir.
Öğrencilerin fiziksel ipucuyla yapmakta zorlandıkları becerilerde gerektiği yerde model olma yoluna gidilmelidir. Devamında ise model olma ortadan kaldırılmalıdır.
Genelleme; çocuğun öğrendiği beceriyi genelleyebilmesi için, öğrenilen yönergeleri farklı ortamlarda, farklı araç-gereçlerin ve kişilerin varlığında sunarak, çocuğun bu yönergeleri çoğu ortamda sergilemesi mümkün olacaktır. Yapılan genelleme çalışmaları çocuğun alıcı dil becerilerini iletişim amaçlı kullanabilmesi için yararlı olacaktır. Her aşamanın ardından, her bir yönergeye ilişkin belirlenen başarı ölçütünü karşılar hale geldikten sonra genelleme çalışmasına yer vermek gerekir.
Çocuğa öğretilen yönergelerin kalıcılığını sağlamak ve çocuğun yönergeleri unutmadığından emin olmak için kalıcılık çalışmalarına yer verilmelidir. Yeni yönergelerin öğretimi için gerçekleştirilen öğretim denemelerinin arasına daha önce çalışılan ve çocuğun günlük yaşamında sıkça karşılaşabileceği yönergelere yönelik denemeler yapılmalıdır. Örneğin, bir yönergede ölçüt karşılandıktan sonra yeni öğretim denemeleri arasında bu yönergeye ilişkin önceleri her gün, sonra birkaç günde bir, ardından haftada bir gibi giderek artan sürelerle denemeler gerçekleştirilebilir. Böylece öğretimi gerçekleştirilen yönergelerin kalıcılığını sağlamak mümkün olmaktadır.
Zilan Diğdem KIRAL
Zihinsel Engelliler Sınıf Öğretmen