Spastisite, istemli hareket etmemizi sağlayan beyin ve/veya omurilik hasarı sonucu gelişebilen çeşitli klinik özelliklerden biri olup, anormal olarak artmış kas tonusuna bağlıdır. Bu durum kaslarda sertlik ve pasif harekete karşı dirence neden olmaktadır.
Spastisitenin günlük yaşama etkisi
Aslında kas tonusu az da olsa istirahatte bile sürekli olarak kaslarımızda bulunan bir gerginlik durumu olup normal düzeyde olduğunda normal duruşumuzu sağlamakta görevlidir. Spastisite durumunda ise kas tonusu anormal olarak artar. Bu durum pasif harekete karşı artmış dirence yol açar.
Günlük yaşamda spastisite hareket etmede güçlük, hijyen, bakım ve yaşam kalitesinde azalmanın yanı sıra ağrı, eklemlerde katılık, bası yaraları gibi fiziksel semptomlara da yol açabilirler. Sonuç olarak da hastaların giyinmek, yemek yemek gibi basit günlük aktiviteleri bile yerine getirmelerine engel olarak birilerine bağımlı olarak yaşamalarına sebep olmaktadır. Ayrıca bu durum enfeksiyonlar veya anksiyete, depresyon ve özgüven azalması gibi psikolojik problemleri de tetikleyebilir.
Spastisite tedavisi
Spastisitenin tedavisi birçok branşa ait hekimlerin ortak bir şekilde çalışması ile sağlanmalıdır. Rehabilitasyon planı bireysel olarak hastanın ihtiyaçlarına göre düzenlenmeli ve ilaç tedavisinin yanı sıra fiziksel, mesleki ve psikolojik gibi birçok ek tedaviler içermelidir.
Tedavinin birinci hedefi spastisiteli hastaların ve bakıcılarının yaşamını kolaylaştırmak ve böylece hayat kalitesini arttırmaktır. Fonksiyonel iyileşme uzun dönemde en önemli faktördür. Her birey için gerçekçi hedeflerin geliştirilmesi başarılı bir tedavinin anahtarıdır. Bu hedefler nörolog, fiziksel tıp ve rehabilitasyon uzmanı, fizyoterapist, mesleki terapist, ortez uzmanından oluşan spastisite tedavi ekibi tarafından takip edilmelidir.
Fizik tedavi, spastisite tedavisinin temelidir. Kas tonusunu azaltmak, hareketliliği korumak veya geliştirmek, güç ve koordinasyonu arttırmak, bakım ve konforu iyileştirmek için tasarlanmıştır.
Botulinum nörotoksin (botoks) enjeksiyonları rehabilitasyon etkisini daha da arttırabilir. Böylece spastisiteyi daha iyi düzeltebilir. Genellikle botulinum nörotoksin enjeksiyonunun etkisi ortalama 3 ay sürer.
Ağızdan alınabilen ilaçlar da tedavide yardımcıdır. En sık kullanılan ilaçlardan biri baklofendir. Bu ilaçların tek başına etkinlikleri sınırlı olup yan etkiler açısından dikkatli olunmalıdır.
Rehabilitasyon (fiziksel ve mesleki terapi) ve botulinum toksini enjeksiyonu gibi farmakolojik spastisite tedavilerinin zamanla ortaklaşa çalıştığı düşünülmektedir.
Uygulanan fizyoterapiye rağmen kas kasılmasında (spastisite) yeterli gevşeme sağlanamayan çocuklara botoks tedavisi uygulanmaktadır.
Botoks uygulamasının, çocuğun bazı fonksiyonları yerine getirmesini kolaylaştırmaktadır. Botoks uygulaması, spastik çocukların rehabilitasyonunda yardımcı bir yöntemdir. Uygulama yapıldıktan sonra da yoğun fizyoterapinin devam etmesi gerekir. Özellikle parmak uçlarında yürüyen, bacaklarını çaprazlayan ve kas kasılması nedeniyle hareket güçlüğü yaşayan, yeterli fizyoterapiye rağmen istenilen sonuca ulaşılamayan çocuklarda gereklidir. Spastisite dediğimiz kas kasılmasını azalttığınızda günlük yaşantısında çok daha rahat hareket ediyor.
Nasıl Uygulanıyor?
Botoks, etki ettiği yerdeki sinirleri felce uğratarak o sinirlerin kontrolü altındaki kasların geçici bir süre ile uyuşmalarına neden olur. Bu da sinirle kas arasındaki bağlantının engellenmesine yol açar. Böylece, sinirden kasa kasılma emri gidemez ve kas daha az kasılarak spastisite (kaslarda aşırı gerginlik) azalır.
Botoks uygulamasının etkisinin geçicidir, uygulamadan sonra fizyoterapi yapılmasının hem ilacın etkinliğini hem de etki süresini uzatmaktadır. Spastik çocuklara yapılan botoks uygulamasının aşamaları:
Öncelikle aileye bilgilendirme yapılıyor, ilacın özellikleri anlatılıyor. Enjeksiyon yapılacak bölgeye bir saat öncesinden ağrı kesici bir krem sürülüyor. Ardından kıl kadar ince olan dental iğne (diş iğnesi) ile önceden belirlenen kasa giriliyor. Genellikle, genel anesteziye gereksinim olmuyor. Ancak, çok sayıda kasa enjeksiyon yapılacaksa, genel anestezi gerekebilmektedir.
Botoks 2 ve altındaki yaş gruplarına genellikle uygulanmamaktadır. Botoksun etkisinin tam olarak, 7-10 gün içinde ortaya çıkar, uygulamanın 3 aydan önce tekrarlanmaması gereklidir ve etkisi 3-24 ay sürebilmektedir. Spastik çocuğun bütün sorunlarının çaresi de değildir. Ancak, iyi seçilmiş ve uygulanmış botoks, tüm rehabilitasyon programı içinde önemli bir yardımcı yöntemdir.
Kaynakça: https://www.beyinder.org/spastisite/
Cem Fırat Arslan
Fizyoterapist