Ahmet 6 yaşındaydı. Annesi ve babasının kendisini yakın bir arkadaşlarının konutuna bırakıp gitmesini anlayamamıştı. Akşam –Seni alacağız diyerek yanından ayrılmışlar ve diğer bir şey söylememişlerdi. Halbuki işe gittikleri vakitlerde ebeveynleri Ahmet’i babaannesine bırakırdı lakin bu sefer bu türlü olmamıştı.
Akşam ailesi onu almaya geldiğinde çok üzgün ve bitkin görünüyorlardı. Onları görünce çok keyifli olan Ahmet yeniden de bir şeylerin aksi gittiğinin farkındaydı.
Anne ne oldu? Sen ağladın mı? Hem beni niçin babaanneme bırakmadınız ki? diyerek gün uzunluğu aklına takılan soruları soruyordu.
Annesi oğluna babaannesinin vefatını nasıl anlatacağını bilemiyordu zira şimdiye kadar oğluna hiç mevt kavramından bahsetmemişti. Kendisini biraz toparlayarak şu cümleleri kurdu.
–Babaannen ne vakittir hastaydı. Yaşlı olduğu içinde artık dayanamadı ve ortamızdan ayrıldı. O artık cennette. Onunda annesi babası vardı ve artık onların yanında. Onu bir daha göremeyeceğiz fakat bizi uzaktan seyredecek. O bizi görebilir ancak biz onu göremeyiz. Lakin onu çok özlediğin vakitlerde rüyana gelebilir, demişti.
Ahmet şaşırmıştı hatta korkmuştu. Annesi babaannesini bir daha göremeyeceğini söylüyordu, dudakları titredi ağlamak istiyordu. Babasına baktığında babasının güçlü durduğunu görünce gözyaşlarını tutmak istedi. O denli ya, gözünden bir damla yaş aksa babası ona kızar, ‘Erkek adam ağlar mı?’ sıkıntısı. Annesine sormak istediği bir sürü soru vardı. Lakin soramıyordu, üzülmüştü. Etrafına bakındı babaannesi yanında olabilir miydi? Sonuçta artık o görünmezdi.
Konuta gittiklerinde onları bekleyen kalabalığın babaannesi için olduğunu biliyordu. Çok fazla kişi ağlıyor ve üzgün görünüyordu. – Cennet hoş bir yer diye anlatmıştı annem. Babaannem hoş bir yere gittiyse bu beşerler neden ağlıyorlar ki? diye düşünmüştü.
Uyku saati geldiğinde yatağına girdi. Lakin uyuyamıyordu. Sevdiği biri bile olsa birinin kendisini seyrettiğini bilmek Ahmet’i ürkütüyordu. Yorganı başının üstüne geçirerek geceyi kaygı ve hüzünle geçirmişti.
Ahmet artık yalnız uyumak istemiyordu.
Çocuk nasıl düşünür?
Çocukların duygusal gelişimi, öbür bütün gelişimlerine eşlik ederek onu yetişkinliğe hazırlar. Bir çocuğun şahsî hislerini yönetebilmesi ve müspet bağlantılar kurabilmesi için güçlü bir temel oluşturması gerekir. Bunun içinde kuşkusuz vefat kavramı da olmalıdır.
Ahmet babaannesini bir anda kaybetmiş ve bir daha göremeyeceğini öğrenerek çok üzülmüştür. Çocuk burada bir kayıp yaşadığından fazla, terkedilme hissine daha çok yakındır. Annesi ‘’Bir daha babaanneni göremeyeceksin, o gitti.’’ dediğinde çocuk: ‘’Nasıl yani? Babaannem beni bırakıp gitti mi? Artık beni görmeye gelmeyecek mi?’’ üzere soruların aklında belirmesine ve Annesinin uzaktan bizi seyrediyor kelamları ise çocuğun ‘’Babaannem artık bir hayalet mi?’’ biçiminde düşünmesine neden olmuştur.
Daha evvel mevt kavramını ailesinden hiç duymamış olan Ahmet etrafında, televizyon yahut oyunlarda kesinlikle mevti duymuştur. Bu yüzden bu olguyu kendiyle hiç özdeşleştirmemiş ve başına geleceğini düşünmemiştir. Esasen etrafındaki tecrübelerde bunun kolay bir şey olduğu izlenimini uyandırmıştır.
Nasıl mı?
Çocuklar bir kediye ya da köpeğe otomobil çarpıp öldüğünde doğal bir süreçmiş üzere ‘’Anne bak kedi ölmüş’’ diyebilir ya da kazara bir salyangozu ezdiğinde hatta bazen bilerek ezdiklerinde bile hayvanın hayatının sonlandığının farkında olabilir. Kimi vakitte oynadığı oyunlarda (savaş, dövüş vb.) ‘’Vuruldum, öldürdüler beni’’ diyebilir. Ya da televizyonda çıkan haberlerde bunu duyabilir. Anne babadan duymamış olsalar da hayatın içinde oluşumunu tamamlayan bir şeyi görmezden gelip, yok saymanız çocuklarınızın duygusal gelişime ziyan veren bir durumdur. Yapmanız gereken şey onları bu sürece hazırlamak ve en hakikat halde anlatmaktır.
Çocuklara vefattan ne kadar erken yaşta bahsedilirse bu süreci sağlıklı biçimde atlatmaları ve kabullenmeleri birbirine muadildir. Sonuçta doğum kadar vefatta ömrün bir kesimidir.
Neler yapabilirsiniz?
•Çocuklar ekseriyetle ilkokul sürecine kadar mevt hakkında sonlu bilgiye sahiplerdir. Bu yaş aralıklarında kaybettiği kişi yahut şahısları bir daha göremeyeceklerini bilirler lakin bu durumun değişeceğini de düşünürler. Yani mevtin süreksiz bir şey olduğunu ‘’Özledim, gelsin artık’’ üzere cümleler yahut davranışlarla değişebileceğine inanırlar. Bu türlü anlarda tekrar en hakikat ve gerçek yaklaşımı göstermek son derece değerlidir. Çocuk kaç yaşında olursan olsun kaybettiği bireye seslendiğinde ya da ‘’Özledim gelsin’’ dediğinde sizin ‘’Seni duyuyor, artık işi var öteki bir gün gelecek’’ ‘’Onu özlediğini biliyor akşam gelecek’’ üzere gerçekdışı cümleleriniz onun dünyasına daha fazla acı vermeye ve umudunu kaybetmesine neden olur. Zira bu gerçekleşmeyecektir. Bunun yerine ‘’Biliyorum sevdiğin birini bir daha göremeyecek olman çok üzücü, ancak özlediğimiz vakit fotoğraflarına bakabiliriz ya da onun fotoğrafını çizip ona söyleyemediklerimizi söyleyebiliriz lakin bizi duyamaz. Daha âlâ hissedelim diye bunu yaparız.’’ diyebilirsiniz. Bu yaklaşımla hem size güvenmesini sağlamış, hem gerçeği söyleyip beklenti içine girmesini engellemiş, hem de tahlil yolları sunarak bu durumla nasıl baş edebileceğini ona öğretmiş olursunuz.
•Çocuklara mevti birbirini bir daha görememek olarak anlatabilirsiniz. Nasıl ki bir çiçek evvel yeşerip, sonra solup, ölüyorsa bunun üzerinden çocuğunuza somut örnekler verebilirsiniz. Hatta çiçeği bir arada grup tüm süreci yaşamasını ve görmesini sağlayabilirsiniz. Durumu daha kolay anlamasına neden olur. Örnekleri istediğiniz kadar çoğaltabilirsiniz. Gerek bir karınca üzerinden gerek bir kelebek üzerinden ya da bir öykü ile ilişkilendirerek. Ancak kesinlikle anlatın.
•Üstte bahsettiğim örnekler bu yaşa kadar mevtten hiç bahsedilmemiş çocuklar içinde geçerlidir.(6 yaş ve üzeri gibi) Bir çocuğa kaybettiği birini anlatabilmenin en tesirli ve kolay yolu öteki bir varlık üzerinden bunu örneklendirmektir. Çocuğa ‘’Kelebeklerin nasıl oluştuğunu biliyor musun? Evvel tırtıl olarak doğarlar, tırtılı gördüğünde o tırtıldan bir kelebek çıkacağı aklına gelmez. Lakin vakti geldiğinde tırtıl artık bir kelebek olmaya hazırdır. Yavaş yavaş tırtıl halinden kurtulur ve uçmaya hazırlanan bir kelebeğe dönüşür. Lakin kelebekler çok uzun müddet yaşayamazlar dünyada. Onların dünyadan ayrılma müddetleri vardır. O denli doğmuşlardır. İşte insanlarda böyledir. Evvel bebek olarak doğarız sonra büyürüz ve yaşlanırız. Babaannende yaşlıydı ve artık dünyadan ayrılma vakti gelmişti. Onu bir daha göremeyecek olmamız üzücü, ancak onun bir sürü resmi var hatta onun için bir fotoğraf bile çizebiliriz veda etmek için. Lakin onu bir daha ne görebiliriz ne de duyabiliriz. ‘’ diyebilirsiniz. Ani vefatlar içinde bu cümleleri uyarlayıp anlatabilirsiniz. Çocuklar pek çok soru sorabilirler. Nereye gitti? Niye gitti? üzere sorularla karşılaştığınızda (ki bu soruların karşılıklarını aslında bilmiyorsunuz) çocuğa ‘’Bilmiyorum, beşerler dünyadan ayrıldıklarında hatta bunun ismine vefat diyorlar, nereye gittiklerini bilmiyorum. ’’ diyebilirsiniz. Cennetten bahsetmek isterseniz şayet çocuğunuz çok üzgün ya da kendini çok berbat hissettiği bir vakitte mevtin tatlı bir şey olduğunu düşünüp ‘’Nasıl olsa annem ölünce cennete gideceğimizi söylemişti. Ben keyifli değilim, öleyim o zaman’’ deyip ömrünü sonlandırabilir. Bu türlü bir sona farkında olmadan yer hazırlamış olabilirsiniz. Tabi bu her çocuk için geçerli olan bir niyet değildir ancak hangi çocuğun bu türlü düşüneceğini, hangisinin bu türlü düşünmeyeceğini hiçbirimiz bilemeyiz. O yüzden riske atmayın ve gerçeklere bağlı kalın. Çocuklar güçlüdür, anne ve babalarının gerçek dayanağıyla her şeyi aşabilirler.
•Tüm bu anlatımları sağlıklı bir halde gerçekleştirirseniz ve çocuğunuzun bilişsel ve duygusal olarak hazır olduğunu düşünürseniz, insanların öldükten sonra vücutlarının toprağa aitliğinden de bahsedebilirsiniz. Hatta ziyaret etmesine de müsaade verebilirsiniz. Öncesinde bir kuş, bir kelebek ya da bir bitki öldüğünde ‘’O artık yaşamıyor. Toprağa ilişkin. Vücudunu burada bırakamayız. Onu birlikte gömelim. ’’ üzere tecrübelerle mevtten sonra vücutların toprağa bırakıldığını çocuğa öğretmiş olursunuz. Lakin mevtin ne olduğunu bilmeyen ve bunu somut örneklerle hiç anlatmadığınız, üstelik bununla baş edemeyecek kadar ürkek ve hassas kişilikli bir çocuğunuz var ise bu noktada uzman dayanağına başvurabilirsiniz.